Η ιστορία του χωριού μας

      Η περιοχή της Κορώνου έχει έκταση 22 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή αυτή είναι συνεχής. Υπάρχουν ευρήματα στο Κακό Σπηλιό που δείχνουν κατοίκηση από τη νεολιθική εποχή. Στη θέση Άβδελη κοντά στο Λυώνα επισημάνθηκε οικισμός και ανασκάφτηκαν από τον καθηγητή Χρίστο Ντούμα τάφοι της πρώτης περιόδου του κυκλαδικού πολιτισμού. Ευρήματα της ίδιας περιόδου υπάρχουν και στη θέση Λιοΰρι. Τα ευρήματα στα Μάλια είναι του 3000 π.Χ. Η εκκλησία του Αγίου Ισίδωρου στην Ατσιπάπη είναι βυζαντινή. Στην Ατσιπάπη υπήρχε και μεσαιωνικός οικισμός. Η Παναγία η Κερά είναι εκκλησία του ενάτου αιώνα.
      Το σμυρίγλι, το ορυκτό του χωριού, χρησιμοποιόταν και χρησιμοποιείται συνεχώς μέχρι τις μέρες μας από την εποχή του κυκλαδικού πολιτισμού. Κατά την αρχαιότητα λεγόταν ναξία λίθος.
      Η θέση στην οποία είναι κτισμένο το χωριό το καθιστά αθέατο από τη θάλασσα, γεγονός που μαρτυρά φόβους για πειρατές, πρόβλημα που είχε ανακύψει από τους βυζαντινούς και τους Ρωμαϊκούς ακόμη χρόνους.
      Η εκκλησία του χωριού, η Αγία Μαρίνα είναι δίκλιτη. Το νεότερο κλίτος είναι αφιερωμένο στην Αγία Μαρίνα και κτίστηκε προς το τέλος του δέκατου έκτου αιώνα. Το παλαιότερο κτίστηκε οπωσδήποτε πριν το 1200 και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη.
      Την ιστορία όμως του σημερινού οικισμού, τις ονομασίες του, τα επώνυμα των οικογενειών, μπορεί να τα παρακολουθήσει κανείς με κάποια βεβαιότητα το πολύ μέχρι τους χρόνους της ενετοκρατίας ή έστω ως τους τελευταίους χρόνους της βυζαντινής διοίκησης, όχι παλαιότερα.

      Το 1207 ο Μάρκος Σανούδος διαίρεσε τη Νάξο σε 56 τιμάρια, φέουδα, τοπαρχίες ή κοινώς τόπους. Στον κατάλογο των 56 τόπων που παραθέτει ο Grimaldi περιλαμβάνονται και οι Βόθροι. Η Κωμιακή, η Μέση, η Αμμόμαξη και η Κεραμωτή ορίσθηκαν ως ιδιαίτεροι τόποι. Σε πίνακα τιμαρίων, τιμαριούχων και φοροδοσίας του έτους 1670 που παραθέτει στη ιστορία του ο Grimaldi, το τιμάριο Βόθροι αναφέρεται με το όνομα Βόθροι ή Βότρυς. Στην ιστορία του o Grimaldi αναφέρει επίσης ότι "προς το μεσημβρινό μέρος αυτής" (εννοείται της κοιλάδας της Κωμιακής) "κείται η κοιλάς καλουμένη Βώθροι ως εκ του βαραθρώδους σχηματισμού αυτής, περικυκλωμένη εκ βουνών, είναι δε ορεινή, έχει δυό χωρία το μεν Σκαδό (α), τόδε Τρικοκκιά (β)". Αναφέρει ακόμη ότι στις περισσότερες περιπτώσεις στους τόπους δόθηκαν τα ονόματα που ήδη είχαν. Αυτό ισχύει οπωσδήποτε για τόπους όπως η Κωμιακή , η Μέση, η Αμμόμαξη και η Κεραμωτή που περιελάμβαναν ένα μόνο χωριό, δεν ισχύει όμως κατ' ανάγκη για το φέουδο Βόθροι που περιελάμβανε δύο χωριά.

     Το τιμάριο των Βόθρων ανήκε στα 1541 στον αφέντη της Τζιας Γιαννούλη Γοζανδίνο. Τα φέουδα τα πουλούσε ο ένας τιμαριούχος σε άλλο και άλλαζαν συχνά χέρια. Το 1670 οι Βόθροι αποτελούσαν φέουδο του Χρουσή Σομμαρίπα. Στην περιοχή δεν φαίνεται να κατοίκησαν, τουλάχιστον για ικανό χρόνο, "ευγενείς". Στην περιοχή δεν υπάρχουν υπολείμματα μεσαιωνικών ή μεταγενέστερων κάστρων ή πύργων κάποιων οικονομικά ισχυρών. Ήταν περιοχή φτωχών μικροκαλλιεργητών και βοσκών. Ο ευγενής που διαφέντευε την περιοχή, αφ ενός τους αποσπούσε ένα μέρος της παραγωγής, αφετέρου εξουσίαζε τη ζωή τους. Μόνο μετά την κατάργηση των φέουδων άρχισε το χωριό να αναπτύσσεται. Τα φεουδαρχικά δικαιώματα καταργήθηκαν το 1721.

        Οι ονομασίες του χωριού

     Το χωριό ανήκε από το 1207 σε τιμάριο με το όνομα Βόθροι. Αν είχε τότε το όνομα Βόθροι ή άλλο όνομα, το όνομα αυτό θα διατηρείτο ως το όνομα του χωριού. Ως Τρικοκκιές όμως αναφέρεται στα έγγραφα του δέκατου έκτου και του δέκατου έβδομου αιώνα η Κόρωνος όταν με τον όρο δηλωνόταν το χωριό και όχι η τοπαρχία. Ο αφέντης της Τζιας Γιαννούλης Γονζαδίνος ανέθεσε σε άνθρωπο της εμπιστοσύνης του, το Μανώλη τον Κοχλιό από τους Βόθρους, να του τελειώσει τον πύργο που έφτιαχνε εκεί, κοντά στη θέση Μαυρομάρι αναφέρεται σε έγγραφο του 1541.
      Στην καταγραφή των νοικοκυριών του 1708 καταγράφονται στους Βόθρους 29 νοικοκυριά εκ των οποίων 16 στο Σκαδό και 13 στις Τρικοκκιές. Μεταξύ των νοικοκυριών που καταγράφονται στο Σκαδό είναι και τα νοικοκυριά του Βασίλη και του Κωνσταντίνου Κοχλιού. Στις Τρικοκκιές το επώνυμο Κοχλιός δεν καταγράφτηκε ποτέ. Στα φορολογικά κατάστιχα του 1757 καταγράφονται στους Βόθρους 63 φορολογούμενοι. Τα επώνυμα είναι Σκαδιώτικα και Κορωνιδιάτικα, ανάμικτα. Εξ άλλου, έγγραφο με ημερομηνία 19 Αυγούστου 1666 "με το νέο," αναφέρει ότι "ο Γιαννούλης του Κιτάλου από τους Βόθρους, από το χωρίον ονοματισμένο Τρικοκκές," δωρίζει για την ψυχή του στην Παναγία της Μέσης "ένα αμπέλι οπού έχει στις Βόθρους, στο χωρίον Τρικοκκές σύμπλιο του αδελφού ντου Ιωάννη." Επίσης με το όνομα Τρικοκιές αναφέρει την Κόρωνο ο Grimaldi. Τρικοκκιές ήταν επομένως το έτος 1207 το όνομα της Κορώνου και κατά συνέπεια το βυζαντινό της όνομα, όπως βυζαντινά είναι και τα ονόματα Κεραμωτή, Αμμόμαξη, Σκαδό, Μέση, Κωμιακή. Το ότι σε ένα μόνο έγγραφο (του 1690), το χωριό αναφέρεται και ως "κώμιον της Αγίας Μαρίνας" δείχνει απλά ότι από εκείνη την εποχή υπήρχε στο χωριό εκκλησία της Αγίας Μαρίνας.
    Το όνομα Τρικοκκιές προέρχεται από το όνομα δέντρων που υπήρχαν και υπάρχουν στο χωριό. Το όνομα Βόθροι αναφερόταν αποκλειστικά στο φέουδο. Δεν ήταν το όνομα κανενός χωριού. Το ό,τι στον πίνακα του Grimaldi τo φέουδο αναφέρεται και ως "Βότρυς", θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμεύσει για να διερευνηθεί η προέλευση του ονόματος Βόθροι

     Ως Τρικοκκιές αναφέρεται η Κόρωνος και το 1708 στους καταλόγους φορολογουμένων του Ισούφ Αγά. Ως Τρικοκκιές αναφέρεται επίσης το 1835 στο νομοθέτημα για την ίδρυση του δήμου Κορωνίδας, και το 1840 στο νομοθέτημα για την συγχώνευση του δήμου Κορωνίδας και μέρους του δήμου Απειρανθίας. Το 1858 όμως, στο νομοθέτημα για την επανίδρυση ως είχε κατά το παρελθόν του δήμου Κορωνίδας, η Κόρωνος αναφέρεται ως Τρικοκκιές ή Βόθροι, και το 1912 γίνεται ανεξάρτητη κοινότητα με το όνομα Βόθροι. Η κοινότητα περιλαμβάνει και το χωριό Κεραμωτή.

    Το έτος 1927 οι κάτοικοι ζητούν να ονομασθεί το χωριό Σμυριδούπολη. Το χωριό ονομάζεται όμως Κόρωνος. Με το όνομα Κόρωνος παρέμεινε ανεξάρτητη κοινότητα ως το 1997, οπότε μετατράπηκε σε δημοτικό διαμέρισμα του δήμου "Δρυμαλία" που περιλαμβάνει όλα τα χωριά της ορεινής Νάξου. Το έτος 1932 η Κεραμωτή έγινε ανεξάρτητη κοινότητα.

     Οι κάτοικοι της Κορώνου δεν ονομάζονται Κορωνιώτες ή Κορωνιάτες όπως λογικά θα περίμενε κάποιος, αλλά Κορωνιδιάτες. Αυτό ίσως γιατί επί πολλά χρόνια το χωριό ανήκε στο δήμο Κορωνίδας αλλά και γιατί το Κορωνιάτης αποτελεί το παρώνυμο πολλών από τους Κουφόπουλους, που αποτελούν μια μεγάλη και παλιά οικογένεια του χωριού. Ο «Σύλλογος Κορωνιδιατών» της Αθήνας εκδίδει το περιοδικό «Κορωνιδιάτικα Χρονικά».